Dlaczego UOKiK nie zajmie się wzorcami umów z Polbanku z lat 2006-2008?

[7 września 2015r].

Oto odpowiedź, jaką dziś otrzymałem z UOKiK.

Pytanie brzmiało: Dlaczego UOKiK nie może wszcząć analogicznego do Banku Millenium (klauzula nr 3178 oraz nr 3179) postępowania wobec Raiffeisen Bank Polska w kwestii niedozwolonych zapisów w umowach kredytów udzielanych przez Polbank w latach 2006-2008.

Szanowny Panie,

Poniżej przedstawiam stanowisko UOKiK odnośnie poruszonej przez Pana kwestii.

Zgodnie przepisem art. 24 ust. 2 pkt 1 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów, przez praktykę naruszającą zbiorowe interesy konsumentów rozumie się godzące w nie bezprawne działanie przedsiębiorcy, w szczególności stosowanie postanowień wzorców umów, które zostały wpisane do rejestru postanowień wzorców umów uznanych za niedozwolone. Jednakże, w przypadku gdy przedsiębiorca usunie z treści dotychczas stosowanego wzorca umowy postanowienia uznane przez sąd za niedozwolone, a postanowienia tożsame nie zostaną formalnie wyłączone z treści zawartych już umów (np. w drodze ich aneksowania z inicjatywy przedsiębiorcy), Prezes UOKiK nie dysponuje możliwością wszczęcia wobec takiego przedsiębiorcy postępowania w sprawie stosowania praktyki naruszającej zbiorowe interesy konsumentów polegającej na stosowaniu postanowień wzorców umów uznanych za niedozwolone.

Interpretując, bowiem pojęcie „stosowania postanowień wzorców umów”, o którym mowa wyżej, należy przyjąć, że chodzi o działanie polegające na zamieszczaniu niedozwolonych postanowień we wzorcach umów, które są następnie przedkładane konsumentom w celu nawiązania stosunku umownego. Praktyka unormowana w przywołanym przepisie art. 24 ust. 2 pkt 1 uokik nie obejmuje zaś zachowań odnoszących się do egzekwowania niedozwolonych postanowień, czy tym bardziej, zachowań polegających na zaniechaniu podjęcia działań mających na celu usunięcie takich postanowień z funkcjonujących już w obrocie umów, zawartych z wykorzystaniem kwestionowanego wzorca. Powyższa interpretacja wynika z orzecznictwa sądów, przykładowo - w wyroku Sądu Okręgowego w Warszawie Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów z dnia 27 lutego 2009 r., w sprawie XVII AmA 99/08 (Dz.Urz.UOKiK.2009/2/14), wskazano, że „stosowanie postanowień zamieszczonych we wzorcu umowy polega w istocie na wprowadzaniu wzorca do obrotu prawnego poprzez oferowanie go konsumentom i proponowanie zawierania umów na warunkach w nim określonych. Pojęcie to jest zatem związane z momentem, od którego możliwe jest zawarcie umowy z użyciem tego wzorca, nie zaś z wykonaniem konkretnej umowy zawartej przy jego wykorzystaniu”.

Należy również nadmienić, iż zgodnie z aktualną linią orzeczniczą Sądu Najwyższego w zakresie skutków wpisania postanowienia wzorca umowy do rejestru postanowień wzorców umowy uznanych za niedozwolone, wpis postanowienia do tego rejestru nie wiąże w sprawach dotyczących innego przedsiębiorcy, nawet jeżeli stosowane przez tego przedsiębiorcę postanowienie ma tożsame brzmienie, co postanowienie uznane wcześniej za niedozwolone i wpisane do rejestru (zob. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 12 lutego 2014 r., sygn. akt III SK18/13).

Uwzględniając ww. stanowisko judykatury, nawet w sytuacji uznania określonego postanowienia wzorca umowy za tożsame z postanowieniami wpisanymi uprzednio do rejestru, jego stosowanie nie może zostać uznane za przypadek stosowania praktyki naruszającej zbiorowe interesy konsumentów w rozumieniu art. 24 ust. 2 pkt 1 uokik, polegającej na stosowaniu postanowień wzorców umów, które zostały wpisane do rejestru postanowień wzorców umowy uznanych za niedozwolone, o którym mowa w art. 479⁴⁵ Kodeksu postępowania cywilnego.

Jednocześnie należy podkreślić, iż pomimo niepodjęcia przez przedsiębiorcę jakichkolwiek działań mających na celu usunięcie kwestionowanych postanowień z umów funkcjonujących już w obrocie z działem konsumentów, konsumenci nie są pozbawieni możliwości obrony swych praw.

Zgodnie z przepisem art. 385¹ § 1 Kodeksu cywilnego postanowienia umowy zawieranej z konsumentem nie uzgodnione indywidualnie nie wiążą go, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy (niedozwolone postanowienia umowne). Nie dotyczy to postanowień określających główne świadczenia stron, w tym cenę lub wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny. Zgodnie zaś z § 2, jeżeli postanowienie umowy zgodnie z § 1 nie wiąże konsumenta, strony są związane umową w pozostałym zakresie.

Innymi słowy, nawet jeśli postanowienie wciąż znajduje się w umowie zawartej pomiędzy przedsiębiorcą a konsumentem (z uwagi na fakt, iż przedsiębiorca nie podjął żadnych kroków by formalnie je usunąć z umów), postanowienie to nie wiąże konsumenta. Przedsiębiorca nie może więc wywodzić z niego żadnych skutków prawnych. Umowa zaś w pozostałym zakresie, co do zasady, wiąże strony i powinna być wykonywana.

W przypadku zatem, gdy przedsiębiorca wywodzi wobec konsumenta skutki wynikające z niedozwolonego postanowienia, konsument jest uprawniony do podjęcia stosownej obrony - na drodze postępowania sądowego (kontrola incydentalna).

Kontrolę incydentalną stosuje się w odniesieniu do konkretnej umowy, zawartej w oparciu o wzorzec umowy. Jeżeli więc w podpisanej przez Pana/Panią umowie znajduje się postanowienie wypełniające przesłanki klauzuli abuzywnej, ma Pan prawo zwrócić się do przedsiębiorcy z żądaniem uznania jej za niewiążącą w stosunku do Pana. Jeżeli kontrahent nie przychyli się do Pana stanowiska, należy zwrócić się do sądu powszechnego o uznanie danego postanowienia za niewiążące.

Wyjaśniam również, że zgodnie z orzecznictwem Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej sąd krajowy, w razie powzięcia wątpliwości co do niedozwolonego charakteru postanowienia umowy, powinien z urzędu dokonać ocenynieuczciwego charakteru danego postanowienia znajdującego się w umowie zawartej między przedsiębiorcą a konsumentem, jeżeli zgodnie z krajowymi przepisami proceduralnymi może on dokonać takiej oceny w ramach podobnych skarg występujących w systemie krajowym (tak: wyrok Trybunału z dnia 6 października 2009 r. w sprawie Asturcom Telecomunicaciones SL przeciwko Cristinie Rodríguez Nogueirze, sprawa C-40/08; wyrok Trybunału z dnia 9 listopada 2010 r. w sprawie VB Pénzügyi Lízing Zrt. przeciwko Ferencowi Schneiderowi, sprawa C 137/08; wyrok Trybunału z dnia 4 czerwca 2009 r. w sprawie Pannon GSM Zrt przeciwko Erzsébet Sustikné Győrfi, sprawa C-243/08).

Niezależnie od powyższego informuję, że Prezes UOKiK wszczął w dniu 20 stycznia 2015 r. wobec wszystkich banków, które oferowały kredyt hipoteczny wyrażony we franku szwajcarskim postępowania wyjaśniające.

W toku prowadzonych postępowań zweryfikowane zostanie m.in. to czy banki uwzględniają ujemny wskaźnik LIBOR przy ustalaniu oprocentowania kredytów hipotecznych wyrażonych/denominowanych/indeksowanych we frankach szwajcarskich, czy banki dokonywały jednostronnej zmiany umowy w zakresie oprocentowania kredytu oraz sprawdzone zostanie w jakich sytuacjach banki żądają dodatkowego zabezpieczenia kredytu. UOKiK będzie przekazywał informację o przebiegu i wynikach prowadzonych postępowań do publicznej wiadomości, w szczególności na stronie internetowej Urzędu.

Informuję również, że planowana jest zmiana prawa, której celem będzie wzmocnienie efektywności systemu kontroli wzorców umów. Niezbędne jest usprawnienie systemu eliminowania z obrotu niedozwolonych postanowień umownych uderzających w interesy konsumentów. Zmiany dotyczące systemu kontroli abstrakcyjnej postanowień wzorców umowy mają na celu eliminację zidentyfikowanych problemów w jego funkcjonowaniu (wnoszenie pozwów o stwierdzenie abuzywności jedynie w celach zarobkowych, rozbieżności w doktrynie i orzecznictwie dotyczące tzw. rozszerzonej prawomocności wyroku wpisanego do rejestru). Zmiany te powinny doprowadzić do zapewnienia skuteczniejszej ochrony konsumentów poprzez przyspieszenie i usprawnienie procedury kontroli abstrakcyjnej postanowień wzorców umowy. Zasadnicza reforma i zmiana podejścia do znaczenia rejestru postanowień wzorców umów uznanych za niedozwolone wpłynie również na wzrost pewności prawa po stronie konsumentów i przedsiębiorców.

Tak jak wyżej wskazano zmienia się procedura eliminowania niedozwolonych postanowień umownych z wzorców umów. Nowe przepisy nie przyznają jednak Prezesowi UOKiK uprawniania do wszczęcia postępowania wobec banków, które stosowały klauzule tożsame z wpisanymi do rejestru w umowach kredytowych w latach 2006-2008.
 

[podpisano imieniem i nazwiskiem Urzędnika] 

Wydziału Monitoringu
Departament Ochrony Interesów Konsumentów 
UOKiK